#уаыз #уаызазаша Жалпы ажырасуа дін трысынан араса, мсылман ыы термині бойынша «тала» деп аталады. Тала айту – некені бзылуы. йелінен ажырасу, некелерін бзу деген сз. Тала – Жаратан Жаппар Иені адал еткен істі ішіндегі е жаымсызы. Сол себепті ранда Алла таала мейлінше йелімен тату болуа шаырып: «(Уа, иман келтіргендер!) Жарларымен жасыарым-атынаста болыдар. Егер оларды натпай алсадар (сабырлылы танытыдар), Алла сендер натпаан нрсеге кп жасылы жазан болуы да ммкін», – дейді («Ниса» сресі, 19-аят). Сонымен атар: «Егер ол йелдер сендерге мойынснып жатса, (ажырасуа) сылтау іздемедер. Кмнсіз Алла Жоары мртебелі рі лы», – деп («Ниса» сресі, 34-аят) адамдара асыыс шешім абылдамай, ажырасуды алдын алу керектігін ескерткен. Пайамбарымыз (с..с.): «Алла таалаа адал еткен істі ішіндегі е жаымсызы – ажырасу» (бу Дуіт, Тала, 3) – деп жн-жосысыз ажырасуды дрыс емес екенін айтан. Егер, ран аяттары мен пайамбар (с..с.) хадистері бойынша рекет етер болса, рбір отбасыны іргесі берік болары ха. Алайда, статистикалы крсеткіштер бл айтыландара кереар. Мысалы Р ділет министрлігіні тіркеу ызметі траасыны орынбасары Венера Калимова «2012 жылы 166 474 неке иылан болса 47 598 рет неке бзылан. 2013 жылы – 167 411 неке иылса, 51 510 рет неке бзылан. 2013 жылы тіркелген неке саны 937-ге артан. Ал ресми неке бзу саны бір жылда 3 мыа жеткен», – дейді. Бл крсеткіштер саны соы жылдары діни аымдарды беле алуымен бірге кніміздегі жастар «шариат жолымен шаыра ктереміз» деп Алланы ош крмеген «тала» деген жалыз сзді емін еркін олдануымен артан. Сондай-а, «тала» сзін ркімні з еркінше тсінуі салдарынан леуметтік негізгі мселеге айналып отыр. Алайда дінімізде тала етуде сзді маынасы аса маызды рл атарады. алжыдап айтылан тала та ескеріліп, тала ретінде есептелуі ытимал екенін жастарымыз ескермеуде. Алла Елшісі (с..с.): «ш нрсені зілі де, шыны да шын: йлену, тала ету жне лды азат ету» – деген болатын. Мсылман ыы тала кімін жаняны бзу шін емес, айта жаняны беріктігі шін олданады. Яни, жбайларды йленбестен брын жіберген ателігін немесе жаня боланнан кейінгі ателікті тзету шін тала кімі жзеге асырылады. Сонымен бірге, «тала» кімі арылы тараптар кеште болса здеріні ателіктерін тзетіп, яни ажырасып, психологиялы немесе материалды трыда зіне те жар табуа ммкіндік алады. Мсылман ыында «тала» ету ыы ер адама берілуіні себебі, ер кісі йел психологиясынан ерекше салматылыы жне шешім абылдауда байсалдылыы негізге алынан. Сондай-а, Ислама дейін арабтар йелдерін алаан кезде тала етіп, алаан уаытта айта алатын болан. Отау руды ойыншыа айналдыран осы рекетке Ха дін тыйым салу масатнында ш талапен шектеген. «Тала екі рет...»,«егер ер йелін шінші мрте тала етсе, бдан кейін оан, ол баса ерге тимейінше халал болмайды» («Баара» сресі, 229-230). Ер адамны «маан тала айту ы берілген» екен деп жн-жосысыз тала айта беруі - ателік, кн. Осындай ателікке жол бермеу шін, шариатта ажырасуды арастырылан зіндік жолдары бар. Талаты зіндік ркіні мен шарттары бар. Талаты ркіні йелін тала етердегі айтылатын арнайы сзі мен тсілі. Шарты – негізгі блшектерден тыс біра сол негіздерді ралуына арау болан блшектер. Талаты іске асуы шін мынадай шарттар ажет. Олар: Тала ететін ерді аыл-есі тзу, балиата жеткен болуы. Тала етілетін йелді сол ерге некесі иылан йелі немесе «иддат» мерзіміндегі йелі болуы шарт. Одан ала берді шариатта талаты трлері бар. Олар: 1) Ражиий талаы. Бл талапен идда ішінде айта табысуа болады. 2) Байн талаы. Бл талапен некені айта идырмай табысу дрыс емес. 3) ализ талаы. Бл талапен айта табысуа тыйым салынады. Ол йел баса кйеуге тиіп, ол кйеуі онымен осылмай, сол кйеуі лмей немесе тала етілгеннен кейін йел иддасынан шыпай алдыы ерімен айта табысуы ммкін емес. Мсылман ыында «тала» етуді ерекше негіздері бар: 1. ран мен Сннет тртібіне айшы негіздегі тала ету тыйым салынан. 2. Тртібі мен іс-рекетінде кінрат болмаса да кемшіліксіз йелді тала ету мкр. 3. Ішкілік, мар сияты харам істермен шылданудан бас тартпаан йелмен ажырасу сннет. 4. Отбасылы мірде харам істерді жасап, дін бойынша парыз болан амалдарды трк еткен йелді тала ету парыз. 5. Араларында махаббат болмаан жаняларды ажырасуы трысында р трлі кзарастар бар. Бл ерлі зайыптыларды здеріне алан шешім. («Тала» сресі, 6-7). Айтып кеткеніміздей жастарды алаан уаытта йленіп те алаан уаытта «тала» деп ажыраса салуы оам дерті. Мааланы толы нсасы:
