КОКОН ХАНДЫГЫНЫН ПАЙДА БОЛУШУ ЖАНА НГШ

КОКОН ХАНДЫГЫНЫН ПАЙДА БОЛУШУ ЖАНА НГШ. Кокон хандыгынын тарыхы боюнча 1709-ж. Фергана рннн борбордук блгнд (Маргалан члкмнд) кчмн феодалдардын жардамы менен Шахрух бий башкаруучу болуп жарыяланган. Санжыра боюнча ал айтылуу Бабурдун урпактарынан болгон. Бийликке келген Шахрух бий Кокоя хандыгынын негиздчс болуп калат. Бул жерде белгилей кетч нерсе XVIII к. башында Коженттин бийлчс кыргыздын чонбагыш уруусунан чыккан Акбото бий болгондугу тарыхый булактарда маалым. Ал Шахрухтун Зейнеп деген кызына йлнп, Кокон амирлигинин негиздчснн кй баласы болгон. Кчмндрдн салтында кчт бийлч гана башка бий атаандашынын кызын аялдыкка алуусу шарт экендиги маалым. Мындан биз Шахрухтун бийликке келишине Акбото бийдин чон жардамы тийгендигин божомолдосок болот. Кокон хандыгын негиздеген Шахрух бий 1721-ж. дйндн кайткан. Анын ата-бабалары XVI к. башынан бери ми уруусунун расми бийи аталып келишкендиктен, кийинки адабияттарда, айрыкча, советтик тарыхнаамада Кокон хандыгын негиздегендер кчмн збектердин ми уруусунун бнйлерн болгои, ошого байланыштуу « Кокон хандыгы збектердин хандыгы» деген тшнк калыптанган. Чынында 1709-ж. тартып 1800-ж. чейин злрн бий деп атап келишкен Кокон башкаруучулары ата жагынан тимурий, ал эми эне жагынан мидер болуп чыгышат. Кокон ханы Алим хаидыи (1800-1809-жж.) тушунда калыптанган генеалогиялык санжыра тимурнд тукуму Алтын Бешикти асырап алышкан мидердин, кыргыздардын, кыпчактардын жаяа жздрдн аталышы. Алардын Фергана члкмнд XVI к. баштап эле саясий чйред те аталык укукка ээ болгондугунан кабар берет. 1709-1876-жж. км сргн Кокон мамлекетинин нгсн ч доорго блп кароо ылайыктуу. Алар тмнклр: 1709-1800-жж. Кокон мамлекетинин тптлш. Бул мезгилде Кокон амирлиги з алдынча мамлекет катары саясий-административдик жактан калыптаньш бткн, социалдык-экономикалык жактан чыалган. Фергана члкм Кокои мамлекетине биротоло бириккен. 1800-1840-жж. Кокон хандыгынын нгш жана глд мезгили. Кокон мамлекети саясий-административдик жактан кчт нгп, ички-тышкы саясаты чыалган. Фергана рннун экономикалык абалы бекемделген. Кокон хандыгы Фергана рннн сырткары жактарды караткан. 1842-1876-жж. Кокон мамлекетиндеги социалдык-саясий кризистердин кчш жана хандыктын кулашы. Бул мезгилде социалдык, феодалдык жамааттар аралык карамакаршылыктардын сш, мамлекеттик тзлштн бошондошу, борбордук бийликтиы феодалдык эзснн кчш, саясий кризистерге, элдик ктрлштрг алып келген. 1873— 1876-жж. элдик кыймыл Кокон мамлекетин биротоло кулаткап. Ошонун натыйжасында Фергана рнн орус колонизаторлорунун каратып алышына ыгайлуу шарт тзлгн. 1741-1750-жж. Фергана рнн калмактар бир нече жолу басып киришкен. Мындай тышкы коркунучтун мезгилинде Кокон Кыргыз союзу тзлгн. Кокон бийи Абдукарим, Оро-Тбнн акими Фазыл бий Ферганалык кыргыздар жана кыпчактар менен бирдикте калмактарды Ферганадан кууп чыгышкан. Айыгышкан крш айрыкча Аксы тарапта болгон. Бул жерде кутлуксейит уруусу калмактарга активд каршылык крсткн. Фергана аймагынын Бухара хандыгынын карамагынан биротоло блнп чыгышы Ирдана бийдин (1751-1770-жж.) ишыердиги менен байланыштуу. 1754-ж. Бухара эмири Мухаммед-Рахим, Кокон эгеси Ирдана бий жана кыргыздын кушчу-мундуз урууларынын улугу Кубат бий тен укуктуу тект шериктер катары Оро-Тбг чогуу жортуул уюштурушкан. Кубат бий Ирдананын о колу делип эсептелген. Гиссардын беги Мухаммед Эмин-бий айла-амал салып алардын ортосуна от жагат. Айлакер бектин кксгн максаты ишке ашып, кп тпй шериктер бири-биринен кол зп, туш таралка кетишет. Ошол кезде кушчу уруусунун журту Анжияндын айланасындагы, кеири рнд кучагына алган. Ирдана менен мамилени згн сон Кубат бий з алдынча элдин улугу, мырзалардын чыгааны катарында ак тоолук кожолор тарабында Кашкардагы саясий окуяларга катышат. Ал тургай убактылуу Кашгарга аким болот. Кубат бийдин кушчуларды дале болсо бийлеп тургандыгы тууралуу акыркы маалыматтар 1785-ж. таандык. Кубат бий XVIII к. экинчи жарымындагы кыргыз уруу жолбашчыларынын эн атактуусу, ыыктылардын мыктысы, кпт билген кргч, акылманы катары кошу элдерге аттын кашкасындай таанымал, кадырыан адаы болгон. Ал знн кушчу уруусунан тышкары Анжиян-Аксы тараптагы блк урууларга дагы баш-кз болуп, жалпы кыргыз калкы, анын келечеги чн кам кргн. Кубат бий Кокон, Бухара, Кашкар акимдерине эч качан баш ийген эмес, алар менен те ата катары з элине з бетинче сурак жргзч, кошу лклр менен каалагандай достошуп, каалагандай касташчу. Анын эр жрктгн, тайыанбастыгын, албарс кылычтай курчтугун адилет баалаган кмдарлар кезинде ага «Бахадур-бий» ысыыын ыйгарышкан. Уландысы