айбат адамдарды сауаптарын жоюда лап етіп, бір-а жалмайтын ртті сумадаан тілінен де жылдам» (Хадис) айбатты сздік маынасы - біреуді сыртынан жаымсыз, жарамса сз айту. Демек, бір адамны бойындаы кемшіліктерді баса біреуге оны сыртынан айтылуына «айбат» делінеді. Пайамбарымыз айбатты не екенін тыру шін айналасындаылардан: «айбатты не екенін білесідер ме?» деп срайды. Олар «Алла пен Оны елшісі жасы біледі» деп сзді з аузына салады. Сонда Пайамбарымыз: «Араларыыздаы біреуіізді намайтын сздермен з бауыры жайлы сыртынан айтуы» дегенде: «Егер ол айтандарымыз оны бойында бар болса, бл да айбат бола ма?» – дейді бір кісі топ ішінен. Сол кезде жамандыты жан дниесімен жатырмайтын аса сезімтал Пайамбарымыз (с.а.с.): «Егер айтандары оны бойында расында бар болса, онда оны айбаттаан боласы, егер ол сипаттар онда жо болса, онда оан жала жапан боласы», – деп алай боланда да тілді айбаттан сатау керектігін тыран болатын. Демек, айбат – айбатталан адам сол жерде болып, зі жайлы айтыландарды лаымен естісе ренжитіндей сыртынан айтылан сздер. Егер ол айтандары дрыс болан кнні зінде, ол – айбат болып саналады. Ал егер айтылан нрселер оны бойында болмаса – рі айбат, рі жала болып, кн стіне кн жамалма. Ислам діні жеке адам ыына ерекше мн бергендіктен оны ар-намысын орауа басты назар аударан. Ар-намыс – жеке тла кісілігіні негізгі тірегі. Ал, айбаттау – жеке адам ына ол санмен бірдей. Сондытан да бкіл болмыс ішінен адам баласын халифа етіп тадаан Алла таала мсылмандарды тілін досты пен бауырмашылыты, адами жасы атынастарды бзатын плекет айбаттан сатау шін «Хужурат» сресіні 12-аятында: «Бір-бірлеріді айбаттамадар. Сендерді араларынан біреу лген бауырыны етін жегенді ната ма? И, бдан тіксіндідер. Олай болса, Алладан орыдар...» деу арылы оны аншалыты жиіркенішті кн екенін бір-а ауыз сзбен тжырымдайды. И, адамны з бауырыны етін жеуге алайша дті барады? рі бл жерде «ліп алан бауыры» деу арылы адамды одан бетер тіксіндіре тседі. Аыл-есі дрыс, туысты мейірімі сембеген бір адамны адами, оамды, рі мдени трыдан зиянды, сонымен атар, жиіркенішті мндай істі жасауы ммкін емес. Аятта «одан тіксіндііз» деу арылы адам табиатыны бл істен жиіркенетінін білдіріп тр. «Олай болса, Алладан орыдар» деу арылы Алланы тыйым салан жамандыынан бойды аула стап, жасаан кнларымыз шін тубе етуге шаырады. Таы бір аятта Алла таала: «Кзі жетпей трып, кіл аударма. йткені, ла, кз, кіл бларды брі кргеніне, естігеніне жауапты» деу арылы біреу жайлы наты мліметке ие болмайынша, ол жайлы жаман ойламауа шаырады. Баса біреу жайлы жаман ойлауды зі – айбатты жасырын трі. Бл суи занн (яни, араб тілінен аударандаы маынасы – жаман ойлау) деп аталады. Тілмен жамандау харам етілгендей, жрекпен де жаман ойлауа тыйым салынан. ранда Алла таала: «Ей, иман келтіргендер, кмнні кбінен сатаныдар. йткені, кмнні кейбірі – кн» деп бізге жалпы жаман ойламауа бйырады. йткені, жаман ой тек жректе алып оймай, аиата жеткісі келіп тіміскіленеді. Алла таала «тіміскілеп сыр іздемедер» (Хужурат, 12) деу арылы баса мсылмандарды ателері мен кнларын іздеуге лшыныс танытпауа шаырады. Адама келген жаман ой жректегі сйіспеншілікті шіріп, дшпандыа айналдырады. Міне, сондытан осы аятта айбаттау, суи занн, яни жаман ойлауа жне тырна астынан кір іздеуге зілді-кесілді тыйым салынан. Пайамбарымыз кптеген хадистерінде оамды мірімізге зиянын тигізіп, адамдар арасындаы жасы атынастара балта шабатын рі аыреттік мірімізде ауыр азапа душар ететін – айбаттан аула болу керектігін немі мбетіні есіне салып отыран. Адамдарды пенделіктен арылтып, кемелдікке бастау шін жіберілген ислам діні оамды мірдегі бірлікті берекесін ашырар жаман мінездерден за болуды насихаттайды. ислам дініні бан аншалыты мн бергенін жете тсіну шін, Пайамбарымызды бл мселеде айтан ескертулері мен тыйымдарына назар аударан жн. Мааланы толы нсасы:
