Бухоро хонлигининг ўшин тузилиши ва арбий бошаруви тарихи | Tarix va yangi talqin

 

"Тарих ва янги талин" кўрсатуви "Ўзбекистон тарихи" телеканали Шайбонийлар даврининг арбий-сиёсий воеа- лари нисбатан муфассал баён этилган офиз Таниш Бухорийнинг “Абдулланома” асари алоида аамиятга эга. Асарнинг ўлёзма нусхалари кўп, асл матннинг учдан икки исмини санкт- петербурглик олима М. Салохиддинова русча таржимаси билан чоп этган. Китоб 1942–1952 йиллари С.Мирзаев ва Ю.акимжонов томонидан ўзбек тилига таржима илинган. У 1995–1997 йилларда икки китоб олида Б.Амедов томони- дан нашр этилди. “Абдулланома” асарида шайбонийларнинг ар- бий тизими аидаги маълумотлар боша манба- ларга араганда бироз кенгро ва батафсилро ёритилган. Унда ўшиннинг олий укмдор иш- тирокида арбий кўрикдан ўтказилиши, урол- ланиш, моддий таъминот, алъаларнинг кўриниши, уларни таъмирлаш борасидаги тадбирлар, улар- нинг амал ёки мудофаа илиниш усуллари, жанг илиш тактикалари, арбий мансабдорлар ва улар- нинг вазифалари, янгича уроллар (тўфанг) амда уларни ишлатадиган арбий гурулар, арбий тайёргарликлар хусусидаги имматли маълумотларни учратамиз. XVI асрнинг иккинчи чорагида хонлик пойтах- тининг Бухорога кўчирилиши муносабати билан урол-аслаа ишлаб чиарувчи усталар ам шу ерга тўпланган. Бу ерда хон ўшинини уроллантириш учун лозим бўлган урол-аслаанинг асосий исми ишлаб чиарила бошланган. “Абдулланома”да Аб- дуллахон II юришда бўлган пайтда ўшини учун кўплаб урол-аслаалар Бухородан олиб келин- ганлиги аида маълумотлар мавжуд [7:329]. офиз Таниш Бухорий Абдуллахон аскарларининг аксарияти Яман иличи билан уролланганлиги аида маълумот беради [8:163]. Шунингдек, арбий болталар ам бўлиб, ундан асосан алъалар амали жараёнида дарвоза улфини бузишда фой- даланилган [7:278]. Жанг болталари табарзин [7:105] деб аталиб, улар оддий болталардан даста- си узунлиги билан фар илган. ўшинда найза ам асосий уроллардан бири исобланган. Улар асосан текисликда, юзма-юз жанг илишда ўлланилган. Найзаларнинг даста- си айин дарахтидан, учи эса темир ва пўлатдан ишланган. Бухоро ўшинида “хатти найза” деб аталган найза тури кенг таралган бўлиб, улар узун ва тўри дастали бўлган. Арабистон ярим оролидаги Хатти манзилида ишлаб чиарилган тўри найзага иёсан, барча тўри дастали найза- лар шу ном билан юритилган.