Бріізге Ассалаумаалейкум! Тркістан басшысы - Мстафа Шоай «бірігейік» -деп сыныспен келгенде, Алаш Орда кіміті былай депті: Сонда лихандар «тек азаты ана амын ойлаан, ал туысан збек, ырыз, трікмен з кндерін зі крсін» дегені ме? Оларды менсінбеген бе? Достар сіздерден тініш! Дл азір тменге тсіп подписаться деген ызыл тетікті басып жне асында шыан оыраушаны баса салыыз. Бастыыз ба? Ары арай кеттік. Алаш Орда жне Тркістан мемлекеті де БІРЕУ екен. Тек, сырт кзге екі трлі ел боп крінген, солай крсеткен. Бл пайыма мынау дерек, тыпыр еткізбес длел бола алады. збек, ырыз, аза, трікмен халытарын біріктірген Трікстан мемлекетіні басшылары кім болды? Мхамеджан Тынышпаев, Мстафа Шоай. Екеуі де АЗА. ызыы екеуі де, Тркістанны басшылары бола тра, Алаш кіметіні мшелері болан. лем тарихында, «бір елді президенті, баса мемлекетті кімет мшесі болды» деген дерек бар ма?! Жо. Ал, Шоай мен Тынышпаев – Алашты да, Тркістанны да кіметінде болды. Яни Тркістан — Алашты филлиалы іспеттес боланы ой. Бл ойды, Башртты ксемі Ахмет Закиді мынау бір естелігі уаттай тседі: — Орта Азияда орыстар большевиктік кімет рып ап, оан бірде-бір жергілікті жрт кілін оспай ойды. Осы кезде, лихан Бкейханлы Мстафа Шоай жне Мхамеджан Тынышпаевпен пия кеес ткізіп, екеуіне шыл Тркістан мемлекетін ру туралы тапсырма берді -деп жазады. Былайша айтанда, лихан Бкейхан м Алашордашылар ешуаытта ЛЫ ТРКІСТАН идеясынан бас тартпаан. айта сол идеяны негізгі авторлары болан. Алайда, "БІЗ туысан збек-аза, трікмен-ырызды біріктіріп, БІР МЕМЛЕКЕТ жасаймыз" -деп жер-ккке айайламаан. Олай етсе, бл идеяны большевиктер жрггінде тншытырар еді. Алашордашылар айлаа басты. лгі "арбаны сйреуде, тйеге есекті ажеті жо". "Трікстан жрты тым діншіл, бізді арта сйрейтін болады" -деген сздері арылы, большевиктерді ыраылыын сейілткісі келді. «Бірігуге азаты зі арсы» -деп ойлап алуы шін, дейі солай жазды, солай сйледі. Мны брі саяси ойын еді. СОЛ КЕЗДЕГІ АРЫСТАРЫМЫЗ НЕГЕ МЕМЛЕКЕТ АТАУЫН АЗА ЕМЕС, АЛАШ ДЕДІ? лихандар азаты ана амын ойласа, неге мемлекет атын, кімет атын АЗА деп оймады? Неге кллі трік баласын біріктіруге шаыратын есім-ранды алды? не, крдііз бе? Болашата аза-збек, ырыз, трікмен жртын, одан алды башорт-татар лттарын бір ту астына жинама болды. Сол шін де, «Алаш» деген орта атауды алды! Алашордашылар - збек, трікмен, ырыз жртыны басшылыына азаты оыан азаматтарын ктеріп, сырттай олара атысы жо, керек болса оларды станым-баыттарына арсы сияты кейіп крсетіп жрді. Белгілі уаыта дейін, бл ойын зін-зі атады. МСТАФА ШОАЙ ОЛДААН, ЛКЕН ТРКІСТАН МЕМЛЕКЕТІ НЕГЕ РАЛМАДЫ? Алашордашыларды бл керемет саяси ойыны 1924 жылы шкере болды. Трар Рыслов, осы жылы Мскеуге барып; брыны Тркістан губерниясыны негізінде, збек, ырыз, трікмен сосын АЗАСТАН-ны отстік облыстарын осып, лкен Тркістан мемлекетін ру туралы баяндама жасайды. Коммунистер «бл жоспарды малдама тгілі, шошып кетеді». Былай араса, Орта Азия жрты бірігуді алдында тр екен. Коммунистер, пантркистік идеяны мгілікке жою шін, 1924 жылы ешуаытта бір мемлекет болмаан, брыны Бар, оан, Хиуа хандытарыны иындыларынан жаа ЗБЕКСТАН деген елді растырды. Оан бірден ОДАТАС РЕСПУБЛИКА мртебесін берді. Ал, сол кезде збектен 3 есе кп азаты автономия кйде алдырды. азаты енді біріктіру леуеті болмас шін, оны жерлерін блшектей бастады. 1926 жылы Жетісу облысынан ырызияны бліп ап, олара да ОДАТАС РЕСПУБЛИКА мртебесін береді. азаия бл жолы да, автономия кйінде ала берді. Кп тпей, азаты рамында боп келген араалпатарды бліп ап, збекке сыйлады. Мнан кейін де, азаты есебінен збекті кшейте берді. Жетісай, Шыршы лкелерін беріп жіберді. рі Кеестік заманда, туысан екі халыты арасына от тастап, шіктіре берді. Ал, солтстікте аза жне татар-башрт байланысын зу шін, ортадаы Орынборды тартып алды. Татар мен азаты территориясы содан бастап, тйіспейтін болды. Одан кейінгі жылдары, олдан ашты йымдастырылды да, азаты саны млдем азайып кетті. Енді, Тркістан жртын біріктіру потенциялы азатан біржолата кетті. Егер, Алашордашыларды жоспары жзеге асса не болар еді? Бгінгідей, «ОртаАзияда ашан соыс болады» деп, туыстас елдер бір-біріні шекарасына скер таап отырмас еді. Ж, айтайын дегеніміз, кп алым, кп зерттеуші лі кнге «Алаштытар Тркістанды онша натпады, біріккісі келмеді» деген ойда жр. Негізі ол – большевиктерді алдарату шін ойлап табылан айла еді. ызылдар бл «ойынды», 1924-ші жылы тсініп ойды. Ал, біз «лі тсіне алмай жрміз» дейді журналист Нрбек бекбау. Осы кезге дейін Алашордашылар мен Тркістаншылдарды істеріне лайыты баасын бере алмай келдік. Біз тгілі мйізі араайдай тарихшыларымызды зі орта бір шешімге келе алмай жр. Толыыра...
