Сайид Имомиддин Насимий. азаллар / Sayid Imomiddin Nasimiy. G'azallar

 

Сайид Имомиддин Насимий. азаллар. Ўзбекистон радиосининг танили режиссёри ва сухандони Рамат Жумаев ўиган. / Sayid Imomiddin Nasimiy. G'azallar. Taniqli rejisyor va suxandon Rahmat Jumayev o'qigan. Саййид Имодиддин Насимий ( ; Imadddin Nsimi) Озарбайжоннинг Ширвон вилояти Шамои шарида туилган. Асли исми — Али, лааби — Имодиддин. У ўз даврига нисбатан мукаммал тасил кўрган: форс, араб тиллари ва адабиётини чуур ўрганган. Бундан ташари, мшгги, риёзиёт, табиат ва астрономия фанларини ўзлаштирган. Машур сўфий ва авлиё Мансур алложга кучли эътиод ўйиб, ўзини унинг ароратли шогирди исоблаганидан илк шеърларини усайний тахаллуси билан ёзади. Чунки Мансурнинг исми усайн бўлиб, унинг тариати ам усайния ёки алложия номи билан машхурдир. XIV асрда Озарбайжонда тасаввуфдан ўсиб чиан уруфийлик оими кенг ёйилиб, унда инсон омили муим ўрин тутади: инсон, унинг эрки улуланади; инсонга илоий увватнинг зуури ва тажассуми сифатида аралади. уруфийлик тариатининг асосчиси, машур шоир ва мутафаккир Фазлулло Наимий 1394 йили Ширвонга келади ва Имодиддин билан учрашади. Унинг уруфийлик арашлари ёш шоирга кучли таъсир илади ва уни абул этиб, Фазлуллони ўзига муршид билади. Наимийга амоанг Насимий тахаллусини олади. Илор фикрли кишилар таъиб остига олиниб, Наимий Мироншо томонидан атл, осим Анвор Шору тарафидан сургун илингач, ам ўзини утариш, ам уруфийлик ояларини кенг ёйиш масадида Насимий Озарбайжондан чииб кетади. У Бадод, Онадўли, Токат, Бурса ва боша жойларда яшайди, ниоят алабда арор топади. Миср султони Муайяддин Насимийни дарийликда айблаб, унинг тириклайин терисини шилдиради. Ўз таъбири билан айтганда, «сўзнинг додини берган» исёнкор ва ассос шоир Насимий илк бор озарбайжон тилида ижод илгани, озарбайжон адабий тилини хал жонли сўзлашув тилига яинлаштиргани билан озарбайжон адабиёти тарихида алоида ўрин тутади. У асан ўли ва ози Бурониддиндан кейин озарбайжон тилида яратилган шеъриятнинг буюк устодларидандир. Насимий форс тилида ам алам тебратган бўлиб, унинг форсий ижоди Эронда алоида тўплам олида нашр этилган. Насимийни дунёнинг кўпгина мамлакатларида билишади ва асарларини севиб ўишади. Туркий халлар, жумладан, ўзбекларнинг эса у ўз шоири исобланади. Мавлоно Лутфий, Алишер Навоий, Бобораим Машраб ва боша ўзбек шоирлари унинг шахси ва ижодига юксак этиром билан араганлар. Навоий «Насойим ул-муаббат»да уни туркий машойихлар аторида зикр этиб, «Румий ва туркмоний тил билан назм айтибдур ва назмида аойи ва маориф батоят кўп мундариждур. Мазкур бўлон алиа анинг шеъри муобаласида амоноки шеър йўдур», — деб лутф этса, «олоти Палавон Муаммад» асарида «Саййид Насимийнинг назми ўзга ранг тушубдур, зоир али шуаросидек назм айтмайдур, балки аиат тариин адо илибдур», — деб ёзади. Дараиат, у кўпро диний-тасаввуфий мавзуларни аламга олиб, ўзи мансуб уруфийлик тояларини улулайди. Насимий ўз фикр-ўйлари, туйу-кечинмаларини халона содда услубда баён илади. Шунинг учун ам шоир шеърлари ўнгилга яин. Бу шеърлар бир арашда оддий, содда бўлиб кўринса-да, лекин мазмунан теран ва бадиий юксак. Насимий озарбайжон адабиёти тарихида мардлик, жасорат, арамонлик тимсоли сифатида шурат озонган. Ўзбек тилида Насимийнинг Миртемир, Холид Расул ва Асар осимовлар озарбайжончадан таржима илган мўъжазгина шеърлар тўплами босилиб чиан.