#ай #кыргызча #кыскача #кызыктуу #маалымат 0:00 Айга учканга ишенб 0:36 Ай боюнча кыскача маалымат 1:43 Айдагы суу 2:25 Айга кантип учкан? 3:11 Адамды кантип учуруу чн сунуштар 3:40 Апалон 11 ай программасы 4:06 Ракетанын учкан багыты 4:36 Айдын атмосфера катмары 5:07 Алгачкы айдагы адамдын изи 5:30 Жерге багыт 5:55 Жерден тосуп алуу 6:18 Шек жараткан 1-факт 6:47 Шек жараткан 2-факт 7:24 Шек жараткан 3-факт 7:58 Шек жараткан 4-факт 8:30 Сизден сунуш ктм Ай — Жердин жалгыз табигый жандоочусу, Жерге жакын жайгашкан асман телосу. Асманда жарыгы боюнча Кндн кийинки экинчи объект. Жер менен Айдын аралыгы 384 467 км Айдын Жерди айлануу мезгили з огунда айлануу мезгилине барабар болгондуктан, дайыма анын берки бети крнп, аркы бети крнбйт. Аркы бетинин эки жаккы четтеринин бир аз блктр алмак-салмак крнп турат. Айдын аркы бетинин картасы жана биринчи Ай глобусу 20-кылымда эле советтик астрономдор тарабынан тзлгн. 1959-ж. советтик “Луна-3” автоматтык планета аралык станциясы Айдын аркы бетин сртк тарткан. Бул космос мейкиндигинен алынган биринчи телефотография болуп эсептелет. 1969-ж. космонавттар Н. Армстронг менен Э. Олдрин Айдын бетине конуп, биринчи кадамдарды жасашкан. Ай деиздери – Айдын бетинин крт тарткан аймагынын аты. Ал Айдан орточо дегээлинен тмн жайгашкан, топурагынын теги Жердин базальтына окшош. Ай деиздери Айдын бетинин 16%ин ээлейт, жашы 3–4,5 млрд. жылга барабар. Айдын айлануусы – Айдын з огунда айлануусу. Ал Жерди айланып чыгуу мезгилинин 27,32 жер суткасын тзп, эки кыймылда болгондуктан анын бир жарым шары дайыма Жер тарапты карайт. Ал Айдын крнгн жарым шары деп аталат. Айдын альбедосу – Айдын тшкн жарык нурун чагылдыруу жндмдлгн мнздч чодук. Айдын бетинин чагылдыруусу 7%ти тзп, кк тстг нурга караганда кызыл тстг нурду кбрк чагылдырат,к. Альбедо. Айдын атмосферасы – Айдын бетинин орточо температурасы 130°Сге жете ысыйт, жеил газ молекулалары 2,4 км/сек ылдамдыкка жетет жана Айдын бетиндеги биринчи космостук ылдамдык 1,68 км/секга барабар. Айда Жердеги сыяктуу атм-ра, суу жана шамал болбойт, анын бетинде метеориттердин жана жанар тоолордун издери жакшы сакталган. Айдын бетинин температурасы – кндз т жогорулап экваторунда чак тшт + 177°Сге жетет, тнксн т суук тартып – 153°Сден – 173°Сге чейин тмндйт. ____________________________________________________________ «Аполлон» - АКШнын Айга учуучу 3 орундуу космос кемелеринин сериясы жана аларды учуруу программасы. Программада 1961-жылы «Аполлон» космос кемесин жана «Сатурн-5» оор ракета алып жргчн, техника жана старт комплексин, учууну башкаруунун командалык-чен комплексин куруу каралган. «Аполлон» кемесинин массасы 47 ога жакын, узундугу 17,68 м. Старт алдында жана орбитага чыгарганда кабина ичиндеги аба 60 % кычкылтектен, 40 % азоттон турат. Ай бетинде 3-4 с иштеп, жашоону камсыз кылуучу автономдуу система пайдаланылат. Учуу-конструкциялык сыноо процессинде «Сатурн-5» ракета алып жргч жана «Аполлон» космос кемеси 10 жолу учкан. Анын алтоо учкучсуз («А.-1» - «А.-6»), трт («А.-7» - «А.-10») учкуч менен учурулган. Учуруулар Жерге жакын учуучу «Сатурн-1В» жана Жерден алыс учуучу «Сатурн-5» ракета алып жргчтр менен ишке ашырылган. 1969-72-жылдарда Айга 7 жолу учурулуп («А.-11» «А.-17»), алардын алтоо Айга конгон, бир («А.-13», 1970) экспедициянын негизги блогунун энергия менен камсыздоо системасы бузулуп, космос кемеси Жерге кайткан. «Аполлондун» Айга учушу 8-12 суткага жетип, Айда болуу убактысы 21,5-75 с-га эсептелген. 1969-жылы 21-июлда «А.-11» кемесинде Н. Армстронг жана Э. Олдрин (экипаждын чнч мчс М. Коллинз айга жакын орбитада негизги блокто калган) Ай бетине конушкан. Алардын негизги максаттарынын бири Жерге Ай топурагынан алып кел болгон. Ай орбитасына жеткенде эк Ай кабинасына тп, аны менен Айга конгон, тапшырмалар аткарылгандан кийин ошол кабина менен кайра учуп, ал орбитада калган орбиталык кеме менен кайрадан бириктирилип, Жерге кайтып келген. «А.-15» (1971), «А.-16» жана «А.-17» (1972) Ай экспедицияларында Айга эки орундуу «Ровер» планетоходу астронавттарды Ай бетине тшргн. 1972-жылы «Аполлон» ишин аяктаган.
